Świadomość

Po co powstał ten dokument?

1.    Celem niniejszego dokumentu jest zwiększenie bezpieczeństwa dzieci, młodzieży, osób z niepełnosprawnościami i osób bezradnych. Można to osiągnąć przez kształtowanie u wszystkich osób zaangażowanych w życie Kościoła archidiecezji katowickiej i diecezji gliwickiej wrażliwości, świadomości, dobrych praktyk oraz procedur postępowania w zakresie ochrony przed nadużyciami seksualnymi. Dokument ma służyć zwłaszcza posługującym w ewangelizacji, duszpasterstwie, dziełach edukacyjno-wychowawczych, formacyjnych, charytatywnych itd.

Jak rozumieć słowa wyróżnione w dokumencie?

2.    W wielu miejscach niniejszego dokumentu pojawiają się słowa lub wyrażenia WYRÓŻNIONE GRAFICZNIE. Oznacza to, że mają one precyzyjne znaczenie – czasem węższe, a czasem szersze niż w zwykłym użyciu. Warto zatem zacząć lekturę od zapoznania się z nimi.
ZASADY: niniejszy dokument.
MAŁOLETNI: osoba, która nie ukończyła 18. roku życia lub osoba zgodnie z prawem z nią zrównana; w niniejszym dokumencie to, co dotyczy MAŁOLETNICH, należy też odnosić do bezradnych (czyli każdej osoby chorej, z ułomnościami fizycznymi lub umysłowymi albo pozbawionej wolności osobistej, która faktycznie, nawet sporadycznie, ma ograniczoną zdolność rozumienia lub chcenia czy też w inny sposób przeciwstawienia się agresji), nawet jeśli nie są wprost wymienione.
RODZICE: chodzi także o opiekunów prawnych, opiekunów pieczy zastępczej oraz osoby wykonujące zgodnie z prawem faktyczną (nawet krótkotrwałą) opiekę nad MAŁOLETNIM, zaś liczba mnoga nie oznacza, że zawsze mowa o obu RODZICACH razem.
DIECEZJA: Archidiecezja Katowicka Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej lub Diecezja Gliwicka Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej.
PODMIOT KOŚCIELNY: tym mianem określa się tutaj kościelne osoby prawne lub ich jednostki organizacyjne (np. DIECEZJA, parafie, Caritas diecezjalną i jej jednostki, czyli placówki opiekuńczo-wychowawcze, Warsztaty Terapii Zajęciowej, Zakłady Aktywności Zawodowej, placówki wsparcia dziennego – specjalistyczne, środowiskowe, domy samopomocy, Domy Pomocy Społecznej itd.), dzieła prowadzone przez zgromadzenia zakonne oraz niekościelne osoby prawne o tożsamości katolickiej (np. szkoły, stowarzyszenia, fundacje itd.).
BISKUP: arcybiskup katowicki lub biskup gliwicki albo osoba wyznaczona przez któregoś z nich do danego zadania.
DELEGAT: delegat ds. ochrony dzieci i młodzieży w Archidiecezji Katowickiej lub delegat ds. ochrony dzieci i młodzieży w Diecezji Gliwickiej (kontakt – por. załącznik nr 1). Delegat przyjmuje zgłoszenia nadużyć.
ZESPÓŁ DS. PREWENCJI: powołany przez BISKUPA DIECEZJI zespół zajmujący się zapobieganiem wykorzystaniu seksualnemu (kontakt – por. załącznik nr 1). Zespół pomaga w organizacji działań prewencyjnych w PODMIOTACH KOŚCIELNYCH.
PRZEŁOŻONY: osoba podejmująca na mocy powierzonej funkcji wiążące decyzje w danym PODMIOCIE KOŚCIELNYM (niezależnie od używanej w podmiocie nazwy), czyli na przykład: w diecezji – biskup; w parafii – proboszcz; w szkole – dyrektor; w stowarzyszeniu – prezes; w czasie wyjazdu, kolonii, obozu – kierownik wypoczynku itd.
DUCHOWNY = DUSZPASTERZ: biskup, prezbiter lub diakon (czasowy lub stały) inkardynowany w DIECEZJI albo na jej terenie (choćby doraźnie) duszpasterzujący lub przebywający.
WYCHOWAWCA: chodzi o wszystkich, którzy w PODMIOTACH KOŚCIELNYCH podejmują de facto jakieś działania wychowawcze wobec MAŁOLETNICH (niezależnie od formalnego zatrudnienia itd.), a nie są DUCHOWNYMI. Do grupy tej zaliczają się zatem np. katecheci, nauczyciele i wychowawcy szkół kościelnych, wolontariusze, animatorzy, liderzy wspólnot, wychowawcy pieczy zastępczej, opiekunowie i terapeuci w ośrodkach Caritas, ochronkach itd.
WOLONTARIUSZ: zarówno osoba, która podpisała przewidzianą prawem umowę, jak i osoba doraźnie pomagająca lub współpracująca w ramach działalności PODMIOTÓW KOŚCIELNYCH.
ANIMATOR: osoba (zwykle WOLONTARIUSZ) podejmująca pewną współodpowiedzialność za innych w ramach działań duszpasterskich lub wychowawczych (osoby te są różnie nazywane w różnych środowiskach – chodzi zatem o „liderów”, „odpowiedzialnych”, „moderatorów”, „katechistów” itd.).

Dla kogo powstał ten dokument i czego głównie dotyczy?

3.    ZASADY skierowane są do wszystkich wiernych DIECEZJI – mają im pomóc w zrozumieniu zjawiska wykorzystania seksualnego MAŁOLETNICH (część I: Świadomość), w skuteczniejszym zapobieganiu (część II: Zapobieganie), w jak najwcześniejszym rozpoznawaniu oraz natychmiastowym i skutecznym reagowaniu na przypadki nadużyć (część III: Reagowanie). Innymi słowy, ZASADY wskazują, jak nie dopuścić do tego, by kolejne osoby stawały się ofiarami wykorzystania seksualnego, oraz określają, co należy robić, by ci, którzy doznali takiej krzywdy, spotkali się z życzliwym zrozumieniem i konkretnym wsparciem.
4.    ZASADY regulują ponadto postępowanie wobec osób, które zostały postawione w stan oskarżenia o wykorzystanie seksualne, precyzują, w jaki sposób prowadzone jest postępowanie mające na celu wyjaśnienie sprawy oraz wskazują sposoby postępowania wobec ofiar i ich najbliższych, wobec osób, którym udowodniono winę, jak również wobec osób niesłusznie obwinionych.
5.    Osoby DUCHOWNE, świeckie i konsekrowane zatrudnione w PODMIOTACH KOŚCIELNYCH bądź uczestniczące (np. jako WOLONTARIUSZE, ANIMATORZY) w dziełach przez nie prowadzonych są w sumieniu i formalnie zobowiązane do zapoznania się z niniejszymi ZASADAMI oraz do przestrzegania norm i procedur w nich zawartych. Zachęca się jednak wszystkich wiernych DIECEZJI, by zapoznali się z tym dokumentem.
6.    ZASADY uwzględniają normy prawa państwowego, opierają się na powszechnym ustawodawstwie kościelnym oraz w szczególności na następujących dokumentach:

  • Jan Paweł II, List apostolski motu proprio Sacramentorum sanctitatis tutela ogłaszający normy postępowania w wypadkach ciężkich przestępstw zarezerwowanych do osądu przez Kongregację nauki Wiary z 30 kwietnia 2001;
  • Kongregacja Nauki Wiary, Normy motu proprio Sacramentorum sanctitatis tutela. Wprowadzenie historyczne z 21 maja 2010;
  • Kongregacja Nauki Wiary, Normy de gravioribus delictis (tekst po modyfikacjach z 15 lipca 2010 r. papieża Benedykta XVI, ujednolicony ze zmianami z 11 października 2021 r. przez papieża Franciszka);
  • Franciszek, List apostolski Vos estis lux mundi z 9 maja 2019;
  • Kongregacja Nauki Wiary, Vademecum dotyczące wybranych kwestii proceduralnych w zakresie postępowania w przypadkach nadużyć seksualnych popełnianych przez duchownych wobec małoletnich z 16 lipca 2020 (wersja 1.0);
  • Wytyczne nr 13/366/2014 Konferencji Episkopatu Polski z dnia 8 października 2014 r., znowelizowane na mocy uchwały nr 5/376/2017 Konferencji Episkopatu Polski z dnia 6 czerwca 2017 r.

7.    Mimo iż ZASADY koncentrują się na ochronie MAŁOLETNICH, mogą i powinny być stosowane odpowiednio w ochronie pełnoletnich – zwłaszcza młodych dorosłych lub szczególnie narażonych na nadużycia z jakiegokolwiek powodu.

Czego małoletni powinni móc się spodziewać po dorosłych?
8.    Każdy MAŁOLETNI ma prawo oczekiwać opieki i wsparcia ze strony dorosłych przede wszystkim w zakresie:

  • poszanowania godności i nietykalności;
  • zaspokajania potrzeb fizycznych, psychicznych i emocjonalnych (głównie poczucia bezpieczeństwa i doświadczania miłości) oraz religijnych;
  • przynależności (np. do rodziny, grupy) oraz kontaktów i relacji społecznych;
  • wsparcia w rozwoju;
  • poważnego traktowania zgłaszanych dorosłym problemów;
  • ochrony przed zaniedbaniem, przemocą, wykorzystaniem i dyskryminacją;
  • ochrony prawnej (zgodnie z prawem polskim, w tym do korzystania z pomocy pełnomocnika/adwokata);
  • wykonywania praktyk religijnych i korzystania z posług religijnych;
  • poznania i ochrony swoich praw i potrzeb.

Jakimi podstawowymi zasadami powinniśmy się kierować w ochronie dzieci i młodzieży?
9.    Podstawowe zasady ochrony MAŁOLETNICH można sformułować następująco:

  • każdy powinien dbać o ochronę dzieci i młodzieży przed wszelkimi formami przemocy;
  • każdy powinien kierować się zasadą „zero tolerancji” dla wykorzystania seksualnego MAŁOLETNICH;
  • każdy DUSZPASTERZ i WYCHOWAWCA z osobna i wszyscy razem biorą odpowiedzialność za bezpieczeństwo dzieci i młodzieży;
  • DUSZPASTERZE i WYCHOWAWCY dbają o posiadanie i doskonalenie wiedzy i umiejętności umożliwiających skuteczne stosowanie zasad ochrony osób MAŁOLETNICH, niepełnosprawnych i bezradnych;
  • osoby MAŁOLETNIE i niepełnosprawne znają na miarę swoich możliwości swoje prawa oraz sposoby reakcji w sytuacji zagrożenia lub krzywdzenia ;
  • w PODMIOTACH KOŚCIELNYCH dba się o warunki sprzyjające swobodnemu i szybkiemu przekazywaniu PRZEŁOŻONYM informacji o zachowaniach niepokojących i niedopuszczalnych, uzyskanych od pokrzywdzonych lub świadków;
  • PRZEŁOŻENI PODMIOTÓW KOŚCIELNYCH dbają o podejmowanie działań zapobiegawczych oraz zdecydowanie, stanowczo i konsekwentnie reagują na jakąkolwiek krzywdę MAŁOLETNICH.

Czemu musimy skutecznie przeciwdziałać?
10.    Podstawą skutecznej ochrony MAŁOLETNICH jest świadomość zagrożeń, z jakimi mogą się oni zetknąć. Niniejsze ZASADY koncentrują się na ochronie przed wykorzystaniem seksualnym, z którym powiązane są takie zjawiska, jak: wykorzystanie fizyczne, wykorzystanie psychiczne, cyberprzemoc, zaniedbanie.
11.    Wykorzystanie fizyczne (przemoc fizyczna) to naruszenie nietykalności cielesnej MAŁOLETNIEGO w każdej formie – zarówno zamierzonej (bicie, szarpanie, kopanie, potrząsanie itp.), jak i wynikającej z zaniedbania. Do tej kategorii zaliczyć można też wykorzystywanie dzieci do pracy zarobkowej (zwłaszcza ciężkiej pracy fizycznej).
12.    Wykorzystanie psychiczne (przemoc psychiczna) polega na uporczywym, niewłaściwym traktowaniu emocjonalnym MAŁOLETNIEGO, prowadzącym do zaburzenia jego rozwoju emocjonalnego. Przemoc psychiczna może przybrać formę stawiania wymagań nieadekwatnych do wieku, zastraszania i grożenia dziecku, poniżania jego godności w obecności innych, ośmieszania, niekonsekwencji w relacji (okazywanie nadmiernej sympatii na przemian z chłodem emocjonalnym), faworyzowania dziecka i oczekiwania lojalności z jego strony itd. Jest to najczęstsza forma nadużyć w relacjach między WYCHOWAWCAMI a dziećmi. Jej skutkiem jest przekonanie dziecka o braku własnej wartości, o niższości czy niemożności bycia kochanym bezwarunkowo. Otwiera to drogę do innych nadużyć wobec dziecka.
13.    Cyberprzemoc to wszelka przemoc z użyciem technologii informacyjnych i komunikacyjnych – komunikatorów, czatów, stron internetowych, mediów społecznościowych, blogów, SMS-ów, MMS-ów. Może mieć formę wulgarnych wiadomości, obraźliwych komentarzy (hejt, trolling), rozpowszechniania zdjęć ukazujących MAŁOLETNIEGO w niekorzystnym świetle, zastraszania, śledzenia (cyberstalking), ujawniania tajemnic (outing), organizowania grupy osób nieprzychylnych MAŁOLETNIEMU, kradzieży tożsamości (impersonation) itp.
14.    Zaniedbanie to pozbawienie dziecka określonego dobra, powodujące znaczną szkodę w jego rozwoju, np. pozbawienie żywności, ubrania, ciepła, środków higieny, opieki medycznej, poczucia bezpieczeństwa, przyjaznych uczuć, miłości. Poważnym aktem zaniedbania jest niezapewnienie dziecku odpowiedniej opieki i pomocy, w tym powierzenie go ludziom, którzy nie zapewniają mu odpowiedniej opieki.
15.    Wykorzystanie seksualne MAŁOLETNIEGO to każde zachowanie osoby pełnoletniej wobec dziecka w wieku bezwzględnej ochrony (w państwowym prawie karnym do 15. roku życia, w prawie kanonicznym do 18. roku życia), które – czy to przez świadome działanie, czy też przez zaniedbanie swoich społecznych obowiązków wynikających ze specyficznej odpowiedzialności za dziecko – dopuszcza zaangażowanie dziecka w jakąkolwiek aktywność natury seksualnej, której intencją jest zaspokojenie osoby pełnoletniej. Należy jednak pamiętać, że wykorzystania seksualnego może się dopuszczać także osoba MAŁOLETNIA (wykorzystanie rówieśnicze), wciągająca inną osobę MAŁOLETNIĄ (zwłaszcza pozostającą – np. ze względu na wiek bądź stopień rozwoju – w relacji opieki, zależności, władzy) w aktywność seksualną dla zaspokojenia własnych potrzeb.

Długofalowe skutki wykorzystania seksualnego dla sfery emocjonalnej dziecka
16.    Bez względu na formę wykorzystania seksualnego osoby pokrzywdzone zmagają się z jego skutkami przez całe życie. W sferze emocjonalnej występuje zwykle:

  • silne poczucie winy wynikające z błędnego przekonania, że jest się współodpowiedzialnym (winnym) za zachowanie seksualne sprawcy;
  • poczucie bycia złym, gorszym od innych; ofiara ma wrażenie, że to, co ją spotkało, wynika z tego, że jest zła, niegodziwa;
  • poczucie stygmatyzacji – osobie skrzywdzonej wydaje się, że jest inna niż rówieśnicy, naznaczona;
  • poczucie nadmiernego wstydu związanego z przekroczeniem granic intymnych;
  • negatywny stosunek do własnego ciała, poczucie zbrukania i wstrętu;
  • nieufność i wycofanie z relacji, osłabienie kontroli nad impulsami (drażliwość, wybuchy gniewu, nadmierne reakcje lękowe, nadmierna czujność itd.);
  • zaburzenie rozwoju społecznego i psychoseksualnego (możliwe także w zakresie orientacji seksualnej);
  • demoralizacja.

Specyfika wykorzystania seksualnego

Zachowania seksualne osób dorosłych wobec dzieci motywowane preferencjami seksualnymi
17.    Preferencje seksualne to zakres bodźców i zachowań, które w warunkach wolnego wyboru są erotycznie wartościowe dla danej osoby. Preferencje erotyczne konkretnej osoby można ocenić, porównując wysokość podniecenia seksualnego powstałego na skutek oddziaływania różnych bodźców („obiektów”), zachowań (w tym własnych – np. fantazji) lub sytuacji potencjalnie erotycznych.
18.    Sprawcy fiksacyjni (preferencyjni) to dorośli, dla których dziecko jest preferowanym „obiektem” seksualnym. Osoby te czują pociąg seksualny do dzieci przed okresem pokwitania. Kontakty lub fantazje seksualne dotyczące dzieci są stale preferowanymi lub wyłącznymi sposobami osiągnięcia podniecenia seksualnego i orgazmu.
19.    Z pedofilią w sensie ścisłym mamy do czynienia u osób, dla których angażowanie się w fantazje lub aktywność seksualną z dziećmi przed okresem dojrzewania jest stale preferowaną lub wyłączną drogą do osiągania podniecenia i zaspokojenia seksualnego.
20.    Natomiast czyn pedofilny to zachowanie osoby dorosłej wobec dziecka motywowane popędem seksualnym, służące podniecaniu się i zaspokajaniu potrzeby seksualnej. Wystąpienie zachowania określanego jako czyn pedofilny nie oznacza, że został on dokonany przez pedofila, a więc osobę, u której występuje trwałe zaburzenie preferencji seksualnej (parafilia). Znacznie częściej czynów takich dokonują inne osoby, które w różnych okolicznościach, pod wpływem różnych czynników podejmują kontakty seksualne z dzieckiem, pomimo że nie spełniają kryteriów diagnostycznych parafilii. Może to być dla nich zastępczy sposób realizacji potrzeby seksualnej.
21.    Ze względu na wiek osoby będącej przedmiotem zainteresowania sprawcy wyróżnia się także:

  • infantofilię (nepiofilię) – zainteresowanie kontaktami z małymi dziećmi (poniżej ok. 5. roku życia);
  • hebefilię – zainteresowanie dziećmi dorastającymi w wieku pokwitaniowym (ok. 12.-15. rok życia);
  • efebofilię – zainteresowanie osobami w wieku nastoletnim (ok. 16.-19. rok życia).

22.    Efebofil w porównaniu z pedofilem jest bardziej zainteresowany nawiązaniem z MAŁOLETNIM kontaktów wzajemnych przypominających romans.
Zachowania seksualne osób dorosłych wobec dzieci o charakterze zastępczego realizowania potrzeby seksualnej
23.    Sprawcy regresywni (zastępczy) – preferują seksualnie osoby dorosłe, ale z różnych powodów nie nawiązują z nimi satysfakcjonujących kontaktów. MAŁOLETNI staje się przedmiotem zainteresowania seksualnego nie z preferencji, ale np. z powodu łatwiejszej dostępności. Wyróżnia się następujące typy sprawców zastępczych: sprawca regresyjno-frustracyjny, moralnie nieodróżniający, seksualnie nie-odróżniający, nieprzystosowany i zahamowany.
24.    Sprawcę typu regresyjno-frustracyjnego charakteryzuje brak umiejętności nawiązywania relacji w sferze seksualnej, bez znaczących utrudnień funkcjonowania w innych sferach życia. Skutkami tego braku jest narastająca frustracja związana z potrzebami seksualnymi oraz skierowanie potrzeb w stronę MAŁOLETNICH z powodu fiksacji (zatrzymania w rozwoju na wcześniejszych etapach niż aktualny wiek rozwojowy sprawcy). Ofiarami są najczęściej dziewczynki i chłopcy w okresie dojrzewania, traktowane przez sprawcę jak osoby dorosłe.
25.    Sprawca moralnie nieodróżniający nie identyfikuje barier i ograniczeń moralnych, społecznych i kulturowych. Nie widzi nic złego w podejmowaniu kontaktów seksualnych z dziećmi. Często, ze względu na łatwość kontaktu, jego ofiarami stają się własne dzieci.
26.    Sprawca seksualnie nieodróżniający uważa, że ma prawo do każdego rodzaju zachowań seksualnych, byle były one dla niego satysfakcjonujące.
27.    Sprawca typu nieprzystosowanego jest nieprzystosowany do środowiska, w którym żyje. Uniemożliwia mu to nawiązywanie prawidłowych relacji społecznych, w których mógłby zaspokajać swoje potrzeby emocjonalne i sek-sualne. Dziecko staje się wówczas zastępczym źródłem zaspokojenia. Te kontakty nie są jednak satysfakcjonujące (nie ma innej możliwości rozładowania popędu) i powodują narastanie frustracji. Seksualne napaści na dzieci mogą wtedy przybierać charakter sadystyczny (z powodu frustracji wynikającej z braku satysfakcji).
28.    Sprawca typu zahamowanego jest także nieprzystosowany do środowiska, w którym żyje, poprzez subiektywne, wewnętrzne bariery oraz brak umiejętności społecznych. Przemocy seksualnej wobec dziecka kierowana jest podobną motywacją, co u sprawcy nieprzystosowanego. Dziecko nie jest preferowanym, lecz jedynie dostępnym źródłem zaspokojenia, zatem kontakty nie są satysfakcjonujące, powodują narastanie frustracji, która rozładowywana jest przez przemoc.

Sposoby nawiązywania kontaktu niebezpiecznego dla małoletniego

29.    Uwiedzenie (grooming) odbywa się najczęściej poprzez obdarzanie uwagą, komplementowanie, wyróżnianie, obdarowywanie MAŁOLETNIEGO. Sprawcy wykorzystują łatwość i umiejętność zawierania oraz podtrzymywania znajomości, rozmawiania z dzieckiem i słuchania go. Szczególnie podatnymi na uwiedzenie są MAŁOLETNI zaniedbani emocjonalnie i fizycznie.
30.    Podstęp w rozumieniu potocznym odnosi się do zabiegów, mających na celu oszukanie, zmylenie, wprowadzenie w błąd w celu uzyskania zgody, która inaczej nie zostałaby wyrażona (np. sprawca pod pozorem zaaplikowania ofierze lekarstwa podaje jej środki psychotropowe ograniczające jej świadomość). Chodzi więc w istocie o działania zmierzające do uniemożliwienia ofierze wyrażenia sprzeciwu.
31.    Przemoc fizyczna to takie oddziaływanie na pokrzywdzonego lub jego otoczenie, które za pomocą pewnych środków fizycznych uniemożliwia opór, przełamuje go lub wywiera wpływ na podjęcie decyzji. W zasadzie każda przemoc – bez względu na jej intensywność i rodzaj zastosowanych środków – wyłącza możliwość udzielenia prawnie skutecznej zgody.
32.    Groźba bezprawna może być wyrażona słownie lub w inny dowolny sposób.
33.    Manipulacja to podejmowane intencjonalnie oddziaływanie na myśli, emocje i zachowania jakiejś osoby w sposób podstępny, pozbawiający lub ograniczający kontrolę osoby manipulowanej nad sytuacją w celu niejawnego skłonienia jej do podjęcia działań, których nie podjęłaby bez tego wpływu. Manipulator może odwoływać się do uznanych zasad moralnych, reguł życia społecznego itd., wykorzystując je jednak instrumentalnie na niekorzyść osoby manipulowanej.

Używanie komputera dla wykorzystania seksualnego dziecka

34.    Wśród sprawców wykorzystania seksualnego z wykorzystaniem Internetu wyróżnia się:

  • stalkerów, których celem jest uzyskanie fizycznego dostępu do dziecka; niektórzy z nich starają się zyskać najpierw zaufanie dziecka (uwodziciele), a potem przechodzą do kontaktów seksualnych – inni od razu wyjaśniają, że są zainteresowani kontaktami seksualnymi (bezpośredni);
  • cruisers, którzy używają Internetu w celu doznania bezpośredniej i odwzajemnionej przyjemności seksualnej, ale bez fizycznego kontaktu z ofiarą (np. chatroom);
  • masturbatorów, używających Internetu w sposób pasywny – oglądając pornografię dziecięcą, jednocześnie upra-wiają oni masturbację;
  • networkers i swappers, którzy wykorzystują Internet jako środek komunikacji z innymi pedofilami dla wymiany informacji, ofiar, materiałów pornograficznych.

35.    Sprawcy mogą używać Internetu w kilku wyżej wymienionych celach lub stosując kilka sposobów działania (typ kombinowany).

Formy wykorzystania seksualnego dziecka

36.    Rozróżnia się obcowanie płciowe (spółkowanie) oraz tzw. inne czynności seksualne. Obcowanie płciowe może być dopochwowe (waginalne), doodbytnicze (analne) oraz z wykorzystaniem jamy ustnej (oralne). „Inne czynności seksualne” mogą zachodzić:

  • z kontaktem fizycznym (dotykanie narządów płciowych MAŁOLETNIEGO, piersi, całowanie w usta z penetracją jamy ustnej językiem, dotykanie narządów płciowych sprawcy przez MAŁOLETNIEGO, ocieractwo, całowanie intymnych części ciała MAŁOLETNIEGO itp.);
  • bez kontaktu fizycznego (rozmowy mające na celu pobudzenie lub nawiązanie relacji seksualnej jednej ze stron dialogu bezpośrednio lub za pośrednictwem telefonu, Internetu, ekspozycja anatomii i czynności seksualnych oraz pornografii, oglądactwo – voyeryzm).

Potrzeby rozwojowe dzieci i młodzieży a wykorzystanie seksualne

37.    Potrzeby MAŁOLETNICH różnią się w zależności od fazy ich rozwoju, toteż w zależności od wieku i płci MAŁOLETNI są podatni na działania różnych typów sprawców i ich działań.

Dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym

38.    Dziecko czteroletnie rozumie, że mama i tata stale istnieją, choć znikają z pola widzenia. W wieku 4,5-6 lat model przywiązania dziecka ulega generalizacji. Cztero- i pięciolatki wykorzystują go już nie tylko w związkach z rodzicami, ale też z innymi dorosłymi, choć przywiązanie do rodziców pozostaje silne i centralne. Dlatego dla dziecka w wieku 6-9 lat nauczyciel lub inny dorosły staje się autorytetem, do którego dziecko podchodzi bezkrytycznie i idealizująco. Konstelacja potrzeb dziecka do 10-11 roku życia czyni go „idealną ofiarą” dla przestępcy seksualnego ze względu na następujące cechy:

  • zmysłowość, potrzebę kontaktu fizycznego, dotyku, pieszczot;
  • potrzebę bliskości emocjonalnej;
  • ciekawość;
  • szacunek wobec osób dorosłych oraz potrzebę doznawania ich akceptacji i uznania;
  • potrzebę doznawania opieki, uwagi, uczucia, pozytywnych wzorców;
  • potrzebę posiadania.

Młodzież w okresie wczesnego dorastania

39.    Młodzież w okresie wczesnego dorastania (12-15 lat) charakteryzują:

  • przeciwstawianie się rodzicom, przekora, zachowania buntownicze;
  • potrzeba autonomii, samostanowienia;
  • chęć bycia dorosłym;
  • obalanie starych autorytetów i szukanie nowych;
  • potrzeba bycia kochanym i zauważonym, wysłuchanym;
  • potrzeba bycia wyjątkowym, wybranym przez osobę znaczącą;
  • tendencja do przeceniania stopnia zaangażowania osoby dorosłej w relację;
  • naiwność, brak wiedzy o świecie i relacjach;
  • potrzeba posiadania;
  • rodzenie się potrzeb seksualnych.

Młodzież w okresie późnego dorastania

40.    Młodzież w okresie późnego dorastania (15-18 lat) nie jest jeszcze zdolna do pełnej, realistycznej oceny zdarzeń i kierowania w odpowiedzialny sposób swoim postępowaniem. Mimo że polskie prawo karne nie obejmuje tej grupy wiekowej bezwzględną ochroną, prawo kanoniczne oraz Konwencja Rady Europy o ochronie dzieci przed seksualnym wykorzystywaniem i niegodziwym traktowaniem w celach seksualnych z Lanzarote (2007 r.) chronią młodzież do 18. roku życia.
41.    Na osobie dorosłej ciąży odpowiedzialność za nienadużywanie zaufania młodego człowieka nawet mimo jego pozornej zgody na zachowania seksualne. Dotyczy to zarówno dziewcząt, jak i chłopców.
42.    Potrzeby dziewcząt i chłopców w okresie późnego dorastania znacznie różnią się między sobą, co sprawia, że mechanizm podatności na wykorzystanie seksualne przebiega inaczej w obu tych grupach. Wspólna jest potrzeba rozwoju duchowego, dlatego często DUCHOWNY (lub inna osoba znacząca) staje się przewodnikiem, któremu młodzi ludzie ufają bezgranicznie, zgadzając się na wszystko.
43.    Dziewczęta w wieku dorastania:

  • chcą mieć partnera, być z kimś w relacji – w związku z potrzebą kochania i bycia kochanym;
  • nie chcą doświadczać dłużej samotności, pustki, lęku;
  • mają potrzebę ochrony przed zagrażającym światem;
  • lubią być obdarowywane;
  • podejmują ryzykowne działania i eksperymentują z nowymi zachowaniami;
  • wykazują dużą potrzebę bycia zrozumianą;
  • chcą czuć się atrakcyjne intelektualnie (np. prowadząc rozmowy „na poziomie” z atrakcyjnym mężczyzną);
  • mają potrzebę uznania społecznego – zwłaszcza w grupie rówieśniczej;
  • mają potrzebę czucia się atrakcyjną seksualnie (sexy);
  • chcą czuć się dorosłe, wchodząc w dorosłe relacje intymne.

44.    Chłopcy w wieku dorastania:

  • chcą sprawdzić się w roli męskiej (również seksualnej) oraz przynależeć do świata mężczyzn, stąd potrzeba kontaktu z mężczyzną – przewodnikiem po męskim świecie;
  • mają potrzebę kochania i bycia kochanym;
  • nie chcą doświadczać dłużej samotności, pustki, lęku;
  • podejmują ryzykowne działania i eksperymentują z nowymi zachowaniami;
  • mają potrzebę uznania społecznego – zwłaszcza w grupie rówieśniczej;
  • chcą zaspokoić rozbudzone potrzeby seksualne;
  • sprawdzają swoje możliwości poprzez zmagania i walkę;
  • mają potrzebę bycia zaopiekowanym (również w sensie materialnym).

Młodzież w okresie wczesnej dorosłości
45.    Młodzież w okresie wczesnej dorosłości (18-25 lat) bywa także ofiarami przemocy seksualnej. Wykorzystanie seksualne często dotyczy osób krótko po ukończeniu 18. roku życia, bo sprawcy czują się bezkarni, wiedząc, że nie współżyją z MAŁOLETNIM. Jednakże potrzeby młodych dorosłych zbliżone są do potrzeb osób dorastających. Motywy wchodzenia w relacje seksualne często nie są dojrzałe, lecz podyktowane potrzebami wymienionymi w poprzednich punktach.
46.    Zobowiązuje to osoby dorosłe do szczególnej troski i odpowiedzialności za młodzież pełnoletnią, która wprawdzie pod względem prawnym jest już dorosła, jednak jeszcze dojrzewa, zwłaszcza emocjonalnie. Zatem nawet wyrażona zgoda kobiety lub mężczyzny nie musi wykluczać tego, że relacja nosi znamiona wykorzystania seksualnego ze strony osoby starszej lub rówieśnika.
Osoby niepełnosprawne
47.    Za osoby niepełnosprawne według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) uważa się osoby, które nie mogą samodzielnie, częściowo lub całkowicie, zapewnić sobie możliwości normalnego życia indywidualnego i społecznego na skutek wrodzonego lub nabytego upośledzenia fizycznego lub psychicznego.
48.    Ze względu na rodzaj niesprawności należy wyróżnić:

  • osoby z niepełnosprawnością sensoryczną, które mają uszkodzone narządy zmysłów (osoby niewidome i słabowidzące, osoby niesłyszące i słabosłyszące);
  • osoby z niesprawnością fizyczną, czyli osoby z niepełnosprawnością motoryczną z uszkodzeniem narządu ruchu lub osoby z przewlekłymi schorzeniami narządów wewnętrznych;
  • osoby z niepełnosprawnością psychiczną, do których zalicza się osoby umysłowo upośledzone z niesprawnością intelektualną, osoby psychicznie chore z zaburzeniami osobowości i zachowania, osoby z zaburzeniami świadomości;
  • osoby z niepełnosprawnością złożoną (sprzężoną), dotknięte więcej niż jedną niepełnosprawnością: wystąpić tu mogą połączenia różnych, wymienionych powyżej niepełnosprawności, np. osoba niewidoma z umysłowym upośledzeniem, osoba głuchoniewidoma, osoba z uszkodzonym narządem ruchu z zaburzeniami psychicznymi itp.

49.    Osoby z różnymi niepełnosprawnościami mają takie same potrzeby biologiczne i społeczne jak inni ludzie, ale ze względu na swoją niepełnosprawność mają też specyficzne potrzeby. Wymagają szczególnej troski oraz wrażliwego podejścia ze strony opiekunów.
50.    Osoby z niepełnosprawnością intelektualną (zwłaszcza w stopniu umiarkowanym, znacznym i głębokim) charakteryzuje:

  • myślenie konkretno-obrazowe;
  • brak krytycyzmu;
  • nadmierna ufność i otwartość;
  • trudności wynikające z rozumowania i przestrzegania norm, zasad społecznych;
  • osłabiona umiejętność oceny sytuacji i intencji sprawcy;
  • brak zdolności wycofania się z sytuacji zagrożenia, znikoma zdolność przejawiania zachowań asertywnych;
  • obniżony poziom komunikacyjny,  trudności z wyrażaniem myśli i odczuć;
  • zaburzenia woli, infantylizm, spolegliwość.

51.    Bardzo często osoby te mają trudności w komunikacji z innymi (np. różnego rodzaju zaburzenia mowy). Ze względu na swoją niepełnosprawność łatwo ulegają wykluczeniu z grupy rówieśniczej. Często starają się skupić na sobie uwagę opiekunów poprzez różnego rodzaju zachowa-nia prowokacyjne.
Jakie zachowania małoletnich powinny budzić naszą czujność?
52.    Objawami specyficznymi kontaktu seksualnego jest wystąpienie u MAŁOLETNIEGO:

  • obrażeń, uszkodzeń lub zapaleń w okolicach intymnych;
  • chorób wenerycznych;
  • ciąży.

53.    Na wykorzystanie seksualne mogą też wskazywać objawy niespecyficzne, czyli takie, po których nie da się jednoznacznie stwierdzić, iż ich przyczyną jest nadużycie w sferze seksualnej. Występowanie objawów niespecyficznych (zwłaszcza silnych, występujących łącznie i pojawiających się nagle, z dnia na dzień) powinno budzić szczególną czujność RODZICÓW, nauczycieli, DUSZPASTERZY i WYCHOWAWCÓW itd., bowiem z dużym prawdopodobieństwem wskazują one na to, że dziecko doznaje jakiegoś rodzaju krzywdy (niekoniecznie w sferze seksualnej) lub przeżywa poważne trudności rozwojowe. Najważniejsze objawy niespecyficzne to:
54.    Erotyzacja:

  • prowokacyjne i uwodzicielskie zachowania seksualne MAŁOLETNIEGO w stosunku do osób z otoczenia, nieadekwatne do jego okresu rozwojowego;
  • erotyczna twórczość MAŁOLETNIEGO (gdy w rysunkach zaczynają dominować elementy seksualne nieadekwatne do wieku);
  • agresja seksualna wobec innych MAŁOLETNICH;
  • angażowanie rówieśników i młodszych dzieci w nietypową aktywność seksualną (jeżeli np. dziecko w wieku przedszkolnym w zabawach odtwarza stosunek seksualny, kontakty oralne lub analne, to jest to niepokojący sygnał mogący świadczyć o tym, że było ono uwikłane przez osoby dorosłe w aktywność seksualną);
  • nieadekwatny do poziomu rozwoju dziecka język dotyczący sfery seksualnej;
  • podejmowanie wczesnej i nasilonej aktywności seksualnej.

55.    Problemy emocjonalne:

  • silne poczucie winy u MAŁOLETNIEGO wynikające z tego, iż czuje się̨ on odpowiedzialny za zachowanie seksualne podejmowane wobec niego; poczucie bycia złym, innym, gorszym;
  • dziecko ma wrażenie, że to, co je spotkało, wynika z tego, iż jest ono złe, niegodziwe; poczucie nadmiernego wstydu związanego z przekroczeniem granic intymnych;
  • dawanie do zrozumienia, że ma się̨  jakąś straszną tajem nicę (dorosły podejmujący kontakt seksualny z dzieckiem często mówi mu, że nie wolno o tym nikomu powiedzieć);
  • poczucie stygmatyzacji (dziecku wydaje się̨, że z powodu doznanej traumy jest inne niż rówieśnicy);
  • negatywny stosunek do własnego ciała, poczucie zbrukania i wstrętu;
  • dziecko nie pozwala się dotykać, reaguje lękiem i wstydem na wszelkie normalne zabiegi medyczne i higieniczne związane z nagością.

56.    Zachowania autodestrukcyjne:

  • samookaleczenia i tendencja do zachowań ryzykownych;
  • próby samobójcze;
  • depresja;
  • zaburzenia jedzenia (bulimia, anoreksja – zwykle u dziewcząt);
  • zaburzenia związane z higieną (zaniechanie lub kompulsywne powtarzanie czynności higienicznych);
  • uzależnienia (np. nadużywanie alkoholu, środków psychoaktywnych);
  • prostytuowanie się;
  • oglądanie pornografii o szczególnie niepokojącej treści (pedofilia, zoofilia, sadomasochizm).

57.    Dolegliwości psychosomatyczne: np. bóle brzucha, nudności, wymioty, zaburzenia miesiączkowania.
58.    Objawy nerwicowe: np. wtórne moczenie nocne, zanieczyszczanie się̨ kałem, zaburzenia snu, koszmary senne.
59.    Problemy szkolne:

  • zaburzenia koncentracji uwagi;
  • nagłe obniżenie wyników w nauce;
  • unikanie zajęć wychowania fizycznego;
  • problemy w relacjach rówieśniczych, unikanie kontaktów z rówieśnikami, zerwanie relacji;
  • agresja, drażliwość.

Kto ma formalny obowiązek znać i stosować postanowienia tego dokumentu?
60.    Wszyscy wierni DIECEZJI mają obowiązek dbania o bezpieczeństwo MAŁOLETNICH, zatem dobrze by było, żeby zapoznali się z ZASADAMI i je stosowali. Jednak niektóre osoby ponoszą w tym zakresie szczególną odpowiedzialność, mają więc także formalny obowiązek poznania i stosowania ZASAD. Świadomość tego obowiązku powinny one potwierdzić stosowną Deklaracją  (załącznik nr 5). Są to zwłaszcza:

  • DUCHOWNI;
  • nieduchowne osoby konsekrowane wykonujące posługę w PODMIOTACH KOŚCIELNYCH DIECEZJI;
  • nauczyciele religii i katecheci parafialni (warunek przedłużenia misji kanonicznej);
  • dyrektorzy, nauczyciele, opiekunowie, wychowawcy w przedszkolach i szkołach katolickich;
  • dyrektorzy, opiekunowie, wychowawcy, terapeuci – pracownicy ośrodków Caritas oraz liderzy parafialnych zespołów Caritas;
  • pracownicy szkół wyższych posiadający misję kanoniczną;
  • ANIMATORZY i opiekunowie grup parafialnych (w przypadku MAŁOLETNICH ANIMATORÓW Deklarację składają RODZICE);
  • osoby przygotowujące się do prezbiteratu lub diakonatu stałego (na początku formacji);
  • inni pracownicy etatowi PODMIOTÓW KOŚCIELNYCH i ich WOLONTARIUSZE, jeśli mają łatwy kontakt z dziećmi w ramach pracy lub posługi (decyduje PRZEŁOŻONY).
Kategoria: Zasady ochrony dzieci, młodzieży...